کدام فرش مناسب شماست؟
کدام فرش مناسب شماست؟
راهنمایی برای خریداران قالی‌های دستبافت
ما همواره در وقت خرید قالی، با انبوهی از انتخاب‌ها مواجه می‌شویم. با باغی پر از گل‌های زیبا. اما از بین این همه زیبایی، کدام بیش از همه به کار ما می‌آید؟ و چگونه از این سردرگمی در زمان انتخاب می‌توان رهایی یافت؟
این مقاله، راهنمایی است برای خریداران محترم قالی دستبافت، تا از این گلزار، گلی را برگزینند که مناسب‌ترین است.
اصولا قالی دستبافت از سه نوع خارج نیست: عشایری، روستایی و شهری.
قالی عشایری یا ایلیاتی:
به قالی‌هایی که توسط زنان کوچ‌نشین بافته شود، قالی عشایری گفته می‌شود. مشخصه اصلی این گروه از قالی‌ها، سادگی نقوش و درشت بافت بودن آن است. هرچه تعداد گره‌های زده شده در یک واحد ثابت (مثلا هر 7 یا 10 سانتیمتر مربع) کمتر باشد، قالی درشت‌تر خواهد بود و برای پر کردن فواصل بین تار و پود، به نخ‌های ضخیم‌تری به عنوان پرز برای بافت قالی نیاز خواهد بود.
علت درشت‌بافی دستبافتههای عشایری را باید در محدودیت‌های ویژه‌ی نوع زندگی آنان جستجو کرد؛ چرا که این دستبافتهها باید در مدت اقامت کوتاه ایل در ییلاق یا قشلاق به اتمام برسند؛ و از دیگرسو، چون تمام فرآیند تهیه و تولید مواد اولیه، از پشم چینی و نخ‌ریسی گرفته تا رنگرزی الیاف، به صورت دستی صورت می‌گیرد و فناوری‌های روز در آن نقشی ندارند؛ لذا تار، پود و پرز این قالی‌ها فاقد ظرافت‌های فناورانه بوده و اصالت کهن خود را حفظ نموده‌اند.
استفاده از رنگ‌زاهای طبیعی برای رنگرزی الیاف (که از ریسندگی دستی پشم گوسفندان حاصل می‌شود) از مشخصه‌ی دیگر این نوع قالی‌هاست.
تمام نقوش این دستبافتهها از ذهن خلاق زنان عشایر سرچشمه می‌گیرد. بدین معنا که از هیچ طرح و نقشه‌ی از پیش طراحی شده‌ای برای بافت این نوع قالی‌ها استفاده نمی‌گردد؛ که در زبان تخصصی هنر فرش، به آن “ذهنی بافی” می‌گویند.
هر قالی با نقوش و رنگ‌های خود به مثابه رسانه‌ای پر قدرت، روایتگر روحیات و احوال درونی دختران و زنان عشایر _این هنرمندان بی ادعا که تاریخ بشر به ندرت به آنان پرداخته است_ می‌باشد؛ گویا هر قالی با نقوش خود، سندی تاریخی‌ست تا آیندگان بدانند جهان‌بینی این قشر خاموش چگونه بوده و دنیا از دریچه‌ی اندیشه و پنجره‌ی خیالشان چه سان بوده؟
سیروس پرهام در این باره می‌نویسد:
“هنر و سنت فرش‌بافی فارس یکسره به دست زنان است و مردان را با آن کاری نیست. همه‌ی مراحل تولید یک دستبافت – از قالی و قالیچه گرفته تا گلیم و سوزنی- بر عهده‌ی زن است که پشم را می‌شوید و می‌ریسد و گیاهان کوهی و صحرایی را می‌چیند و پاک می‌کند و دوباره می‌شوید. تار و ریشه‌ی فرش را بر پایه‌های دار بافندگی استوار می‌کند، طرح‌ها و نقش‌ها و نگاره‌ها و نیز رنگ‌های دلخواه را انتخاب می‌نماید و آن‌گاه به کار بزرگ و دشوار بافتن و گره زدن می‌پردازد. روزها و ماه‌های پیاپی و گاه سال‌ها! در این تلاش بزرگ، تنها جایی که که مرد به کمک زن می‌آید گاه در چیدن پشم گوسفندان است، گاه در گردآوری گیاهان کوهی و گاه در بر دار کردن یک فرش بزرگ…”
از “گَبِّه” می‌توان به عنوان یکی از انواع معروف چنین دستبافته‌هایی نام برد.
قالی روستایی:
قالی‌هایی که توسط زنان روستایی بافته می‌شود؛ قالی روستایی نام دارد.
با توجه به اینکه روستائیان یکجا نشین هستند و مجبور به تمام کردن قالی در مدت کوتاه نبوده اند؛ این دستبافتهها نسبت به قالی‌های عشایری دارای تراکم بیشتر بوده و در بافتشان، نقوشی پیچیده‌تر و پرمعناتر به کار رفته است.
بر خلاف آنچه معمولا تصور می‌شود؛ زنان روستایی به دلیل فروش یا تجارت یا صرف نیاز به یک کف‌پوش، اقدام به بافت قالی نمی‌کرده‌اند؛ بلکه اهدافی فراتر و ارزشمندتر از خلق یک زیرانداز داشته‌اند که متاسفانه طی فرآیند تجاری شدن فرش‌بافی، این ارزش‌ها نیز به مرور رنگ باخته و به دست فراموشی سپرده شده‌اند.
هرچه بین نقوش موجود در این دستبافتهها بیشتر غوطه‌ور شوی، به مبنای تفکر مردمان آن روزگار نزدیک‌تر می‌گردی که آگاهی از نمادها و کارکردهاشان، کلید رمزگشای شناخت زبان بیان این نوع جهان‌بینی است. برای درک بهتر آن روزگار باید به یاد آوریم که فرهنگ نوشتاری در ازمنه‌ی قدیم، بین توده‌های مردم رایج نبوده و آن‌ها اغلب برای انتقال پیام و بیان مقصود، از نمادها استفاده می‌کردند.
هدف آنان از بافت یک قالی، تحقق یک آرزو بوده است. خیال‌هایی که باید بافته شوند تا در دنیای واقعی محقق گردند؛ اما برای بیان آن، با توجه به فرهنگ و باورهای زمانه، باید از زبان رمز و نماد استفاده شود تا کمتر کسی از آن آگاهی یابد. نمادهایی که در گذر زمان، رنگ فراموشی گرفته و اکنون نیاز به رمزگشایی دارند.
با توجه به اینکه زنان روستایی از نقشه در بافت قالی‌های خود استفاده نمی‌کردند؛ نقوش دستبافتههای آنان، شکسته است. بدین معنی که همه نقوش، از خطوط افقی، قائم و اُریب تشکیل یافته و الهام‌بخش آنان در طراحی و بافت نقش، یا ذهن خلاقشان بوده و یا الگویی ساده که به صورت سینه به سینه از مادران به دختران منتقل شده و به عنوان راهنما استفاده می‌شده است. به همین دلیل امروزه ما می‌توانیم با فهم و رمزگشایی آن نقوش، شرحی دست اول از دل تاریخ داشته باشیم، روایتی که راویانش، نه قدرتمندان، پادشاهان و ادیبان متملق درباری، که توده‌های مردمند. این قالی‌ها تحفه‌ای است برای بشر امروز. این دستبافتهها، بیانگر نحوه‌ی نگرش و تفکر زنان جامعه‌ای است که صدای‌شان همچون خودشان، کمتر مجال خروج از پستوهای اندرونی را یافته و به گوش ما رسیده است. قالی های روستایی و عشایری هنر و رسانه‌ی توده زنان تمدن ایران زمین است.
قالی “هِریس” از انواع معروف چنین دستبافته‌هایی است.
قالی شهری:
در این نوع قالی، وظیفه‌ی طراحی و بافندگی از هم تفکیک شده است. بافنده خالق طرح نیست، بلکه او موظف به اجرا و بافتن نقوشی است که توسط طراح قالی روی نقشه کشیده شده است. مشخصه‌ی اصلی قالی شهری، نقوشِ گردان هماهنگ، با رنگ‌آمیزی متنوع است که توسط طراح قالی خلق و گره به گره توسط بافنده‌ای ماهر بافته شده است. رنگ‌آمیزی‌های متنوع و مناسب برای دکوراسیون‌های مختلف، از مشخصه‌های دیگر قالی شهری است. قالی شهری خود به دو دسته‌ی تزیینی و موضوعی تقسیم می‌شود که به جنبه‌ی موضوعی آن کمتر پرداخته شده است.
چهار شهر کرمان، کاشان، اصفهان و تبریز پیشرو و پرچم‌دار تولید قالی شهری در ایران بوده‌اند؛ اما در قرن معاصر، تولیدکنندگان کاشان گرایش به تولید صنعتی فرش پیدا کردند و امروزه کاشان به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فرش ماشینی در جهان تبدیل شده است. کرمان نیز با توجه به پاره‌ای از مشکلات که ذکر آن در این نوشته نمی‌گنجد، جایگاه خود را در هنر فرش‌بافی از دست داده و در این میان، قم به خوبی توانسته جای خالی این دو شهر مهم را از آن خود کند؛ و امروز شهر قم، یکی از بهترین تولیدکنندگان فرش دستبافت در جهان است.
اکنون بعد از آشنایی مختصر با انواع قالی، می‌توان فهمید که کدام نوع قالی برای شما مناسب است.
اگر دوست دارید که قالی شما در دکوراسیون منزلتان هضم شده و مکمل بقیه‌ی اجزاء خانه شما باشد، یا علاقه‌ای به نقوش و نمادها نداشته و یا تمایل به صرف بودجه‌ای هنگفت برای خرید کف‌پوش ندارید؛ ما به شما قالی عشایری را پیشنهاد می‌کنیم.
اگر دوست دارید با قالی‌ای که می‌خرید ارتباط برقرار کنید و با نگاه به نقوش آن، به گذشته و روزگاران دور سفر کنید، در ضمن به این کف‌پوش، نگاهی صرفا مصرفی نداشته و انتظار دارید در بین دیگر اجزاء منزل شما، جلوه‌ای نیز داشته باشد؛ ما به شما قالی روستایی را پیشنهاد می‌کنیم.
اما اگر به تمام اجزاء دکوراسیون داخلی خود اهمیت می‌دهید و دوست دارید با نگاه کردن به قالی خود، اثری هنری و فاخر ببینید، و حس شما تغییر کند و احوالتان بهتر شود؛ همچنین رنگ‌های زیبا، جلوه‌ای تازه به افکار شما دهند و به زندگی شما نشاط و تازگی بخشند، حتما قالی شهری بخرید.
نکته‌ی آخر اینکه
زیبایی به ما یادآوری می‌کند که زندگی چقدر می‌تواند خوب و قشنگ باشد. گاه زیبایی‌ها در ما احساسات عمیقی را برمی‌انگیزند. زندگی خوب غایتی است که باید به خاطر خودش آن را دوست داشت و از آن لذت برد و کار و تلاش فکری در جهت رواج دادن زندگی خوب است.
مسعود محمدبیگی
اصولا قالی دستبافت از سه نوع خارج نیست: عشایری، روستایی و شهری.
قالی عشایری یا ایلیاتی:
به قالی‌هایی که توسط زنان کوچ‌نشین بافته شود، قالی عشایری گفته می‌شود. مشخصه اصلی این گروه از قالی‌ها، سادگی نقوش و درشت بافت بودن آن است. هرچه تعداد گره‌های زده شده در یک واحد ثابت (مثلا هر 7 یا 10 سانتیمتر مربع) کمتر باشد، قالی درشت‌تر خواهد بود و برای پر کردن فواصل بین تار و پود، به نخ‌های ضخیم‌تری به عنوان پرز برای بافت قالی نیاز خواهد بود.
علت درشت‌بافی دستبافتههای عشایری را باید در محدودیت‌های ویژه‌ی نوع زندگی آنان جستجو کرد؛ چرا که این دستبافتهها باید در مدت اقامت کوتاه ایل در ییلاق یا قشلاق به اتمام برسند؛ و از دیگرسو، چون تمام فرآیند تهیه و تولید مواد اولیه، از پشم چینی و نخ‌ریسی گرفته تا رنگرزی الیاف، به صورت دستی صورت می‌گیرد و فناوری‌های روز در آن نقشی ندارند؛ لذا تار، پود و پرز این قالی‌ها فاقد ظرافت‌های فناورانه بوده و اصالت کهن خود را حفظ نموده‌اند.
استفاده از رنگ‌زاهای طبیعی برای رنگرزی الیاف (که از ریسندگی دستی پشم گوسفندان حاصل می‌شود) از مشخصه‌ی دیگر این نوع قالی‌هاست.
تمام نقوش این دستبافتهها از ذهن خلاق زنان عشایر سرچشمه می‌گیرد. بدین معنا که از هیچ طرح و نقشه‌ی از پیش طراحی شده‌ای برای بافت این نوع قالی‌ها استفاده نمی‌گردد؛ که در زبان تخصصی هنر فرش، به آن “ذهنی بافی” می‌گویند.
هر قالی با نقوش و رنگ‌های خود به مثابه رسانه‌ای پر قدرت، روایتگر روحیات و احوال درونی دختران و زنان عشایر _این هنرمندان بی ادعا که تاریخ بشر به ندرت به آنان پرداخته است_ می‌باشد؛ گویا هر قالی با نقوش خود، سندی تاریخی‌ست تا آیندگان بدانند جهان‌بینی این قشر خاموش چگونه بوده و دنیا از دریچه‌ی اندیشه و پنجره‌ی خیالشان چه سان بوده؟
سیروس پرهام در این باره می‌نویسد:
“هنر و سنت فرش‌بافی فارس یکسره به دست زنان است و مردان را با آن کاری نیست. همه‌ی مراحل تولید یک دستبافت – از قالی و قالیچه گرفته تا گلیم و سوزنی- بر عهده‌ی زن است که پشم را می‌شوید و می‌ریسد و گیاهان کوهی و صحرایی را می‌چیند و پاک می‌کند و دوباره می‌شوید. تار و ریشه‌ی فرش را بر پایه‌های دار بافندگی استوار می‌کند، طرح‌ها و نقش‌ها و نگاره‌ها و نیز رنگ‌های دلخواه را انتخاب می‌نماید و آن‌گاه به کار بزرگ و دشوار بافتن و گره زدن می‌پردازد. روزها و ماه‌های پیاپی و گاه سال‌ها! در این تلاش بزرگ، تنها جایی که که مرد به کمک زن می‌آید گاه در چیدن پشم گوسفندان است، گاه در گردآوری گیاهان کوهی و گاه در بر دار کردن یک فرش بزرگ…”
از “گَبِّه” می‌توان به عنوان یکی از انواع معروف چنین دستبافته‌هایی نام برد.
قالی روستایی:
قالی‌هایی که توسط زنان روستایی بافته می‌شود؛ قالی روستایی نام دارد.
با توجه به اینکه روستائیان یکجا نشین هستند و مجبور به تمام کردن قالی در مدت کوتاه نبوده اند؛ این دستبافتهها نسبت به قالی‌های عشایری دارای تراکم بیشتر بوده و در بافتشان، نقوشی پیچیده‌تر و پرمعناتر به کار رفته است.
بر خلاف آنچه معمولا تصور می‌شود؛ زنان روستایی به دلیل فروش یا تجارت یا صرف نیاز به یک کف‌پوش، اقدام به بافت قالی نمی‌کرده‌اند؛ بلکه اهدافی فراتر و ارزشمندتر از خلق یک زیرانداز داشته‌اند که متاسفانه طی فرآیند تجاری شدن فرش‌بافی، این ارزش‌ها نیز به مرور رنگ باخته و به دست فراموشی سپرده شده‌اند.
هرچه بین نقوش موجود در این دستبافتهها بیشتر غوطه‌ور شوی، به مبنای تفکر مردمان آن روزگار نزدیک‌تر می‌گردی که آگاهی از نمادها و کارکردهاشان، کلید رمزگشای شناخت زبان بیان این نوع جهان‌بینی است. برای درک بهتر آن روزگار باید به یاد آوریم که فرهنگ نوشتاری در ازمنه‌ی قدیم، بین توده‌های مردم رایج نبوده و آن‌ها اغلب برای انتقال پیام و بیان مقصود، از نمادها استفاده می‌کردند.
هدف آنان از بافت یک قالی، تحقق یک آرزو بوده است. خیال‌هایی که باید بافته شوند تا در دنیای واقعی محقق گردند؛ اما برای بیان آن، با توجه به فرهنگ و باورهای زمانه، باید از زبان رمز و نماد استفاده شود تا کمتر کسی از آن آگاهی یابد. نمادهایی که در گذر زمان، رنگ فراموشی گرفته و اکنون نیاز به رمزگشایی دارند.
با توجه به اینکه زنان روستایی از نقشه در بافت قالی‌های خود استفاده نمی‌کردند؛ نقوش دستبافتههای آنان، شکسته است. بدین معنی که همه نقوش، از خطوط افقی، قائم و اُریب تشکیل یافته و الهام‌بخش آنان در طراحی و بافت نقش، یا ذهن خلاقشان بوده و یا الگویی ساده که به صورت سینه به سینه از مادران به دختران منتقل شده و به عنوان راهنما استفاده می‌شده است. به همین دلیل امروزه ما می‌توانیم با فهم و رمزگشایی آن نقوش، شرحی دست اول از دل تاریخ داشته باشیم، روایتی که راویانش، نه قدرتمندان، پادشاهان و ادیبان متملق درباری، که توده‌های مردمند. این قالی‌ها تحفه‌ای است برای بشر امروز. این دستبافتهها، بیانگر نحوه‌ی نگرش و تفکر زنان جامعه‌ای است که صدای‌شان همچون خودشان، کمتر مجال خروج از پستوهای اندرونی را یافته و به گوش ما رسیده است. قالی های روستایی و عشایری هنر و رسانه‌ی توده زنان تمدن ایران زمین است.
قالی “هِریس” از انواع معروف چنین دستبافته‌هایی است.
قالی شهری:
در این نوع قالی، وظیفه‌ی طراحی و بافندگی از هم تفکیک شده است. بافنده خالق طرح نیست، بلکه او موظف به اجرا و بافتن نقوشی است که توسط طراح قالی روی نقشه کشیده شده است. مشخصه‌ی اصلی قالی شهری، نقوشِ گردان هماهنگ، با رنگ‌آمیزی متنوع است که توسط طراح قالی خلق و گره به گره توسط بافنده‌ای ماهر بافته شده است. رنگ‌آمیزی‌های متنوع و مناسب برای دکوراسیون‌های مختلف، از مشخصه‌های دیگر قالی شهری است. قالی شهری خود به دو دسته‌ی تزیینی و موضوعی تقسیم می‌شود که به جنبه‌ی موضوعی آن کمتر پرداخته شده است.
چهار شهر کرمان، کاشان، اصفهان و تبریز پیشرو و پرچم‌دار تولید قالی شهری در ایران بوده‌اند؛ اما در قرن معاصر، تولیدکنندگان کاشان گرایش به تولید صنعتی فرش پیدا کردند و امروزه کاشان به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فرش ماشینی در جهان تبدیل شده است. کرمان نیز با توجه به پاره‌ای از مشکلات که ذکر آن در این نوشته نمی‌گنجد، جایگاه خود را در هنر فرش‌بافی از دست داده و در این میان، قم به خوبی توانسته جای خالی این دو شهر مهم را از آن خود کند؛ و امروز شهر قم، یکی از بهترین تولیدکنندگان فرش دستبافت در جهان است.
اکنون بعد از آشنایی مختصر با انواع قالی، می‌توان فهمید که کدام نوع قالی برای شما مناسب است.
اگر دوست دارید که قالی شما در دکوراسیون منزلتان هضم شده و مکمل بقیه‌ی اجزاء خانه شما باشد، یا علاقه‌ای به نقوش و نمادها نداشته و یا تمایل به صرف بودجه‌ای هنگفت برای خرید کف‌پوش ندارید؛ ما به شما قالی عشایری را پیشنهاد می‌کنیم.
اگر دوست دارید با قالی‌ای که می‌خرید ارتباط برقرار کنید و با نگاه به نقوش آن، به گذشته و روزگاران دور سفر کنید، در ضمن به این کف‌پوش، نگاهی صرفا مصرفی نداشته و انتظار دارید در بین دیگر اجزاء منزل شما، جلوه‌ای نیز داشته باشد؛ ما به شما قالی روستایی را پیشنهاد می‌کنیم.
اما اگر به تمام اجزاء دکوراسیون داخلی خود اهمیت می‌دهید و دوست دارید با نگاه کردن به قالی خود، اثری هنری و فاخر ببینید، و حس شما تغییر کند و احوالتان بهتر شود؛ همچنین رنگ‌های زیبا، جلوه‌ای تازه به افکار شما دهند و به زندگی شما نشاط و تازگی بخشند، حتما قالی شهری بخرید.
نکته‌ی آخر اینکه
زیبایی به ما یادآوری می‌کند که زندگی چقدر می‌تواند خوب و قشنگ باشد. گاه زیبایی‌ها در ما احساسات عمیقی را برمی‌انگیزند. زندگی خوب غایتی است که باید به خاطر خودش آن را دوست داشت و از آن لذت برد و کار و تلاش فکری در جهت رواج دادن زندگی خوب است.
مسعود محمدبیگی
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگو شرکت کنید؟نظری بدهید!