کاوه نویدی‌نژاد، کارشناس و طراح فرش و کارشناس ارشد هنر اسلامی
نمایشگاه دموتکس امسال نیز همچون هرسال برگزار شد. بررسی این رویداد مهم به عنوان بزرگ‌ترین نمایشگاه زیرانداز در دنیا از جنبه‌های گوناگون خالی از لطف نیست. در کنار جنبه‌های مثبت برگزاری چنین رخداد عظیمی که باعث دیدار سالانه فعالان این حوزه و آشنایی با تولیدات یکدیگر و در نهایت بازاریابی برای محصولات خود می‌شود، گاهی نکات منفی هم وجود دارد که جای نقد را باقی می‌گذارد. نگارنده، با توجه به تخصص خود، صرفاً داوری آثار در بخش طراحی را مد نظر دارد که در ادامه به نکاتی در این زمینه اشاره خواهد شد. می‌کوشم مطالب به دور از هر گونه غرض‌ورزی و منصفانه بیان شود.
طبق مطالب موجود در پایگاه رسمی نمایشگاه دموتکس، امسال در هشت دسته‌بندی متفاوت 24 اثر از میان 233 اثر انتخاب شد که شامل سه اثر از هر دسته است. در نهایت، هشت اثر از میان 24 اثر انتخابی به عنوان آثار برگزیده انتخاب شدند. دسته‌بندی‌ها چنین است:
1.بهترین طرح استودیویی هنرمند؛ 2. بهترین طرح مدرن؛ 3. بهترین طراحی لوکس مدرن؛ 4. بهترین طرح سنتی (با الهام از سنت)؛ 5. بهترین طرح گلیم؛ 6. بهترین هماهنگی با دکوراسیون داخلی؛ 7. بهترین مجموعه؛ 8. بهترین تبلیغ در هماهنگی با محیط(تصویر 1(
در ادامه، مطالبی مختصر در این خصوص بیان خواهیم کرد که ضروری به نظر می‌رسد. راجع به دلایل وجودی این تقسیم‌بندی‌های هشت‌گانه چنین ذکر شده که کوشیده‌اند شامل طیف وسیعی از روش‌های تولید، قیمت‌ها و روش‌های طراحی باشد تا اطمینان خاطر دهد که جوایز به شکل متنوعی بر اساس در نظر گرفتن تمامی سلیقه‌ها در صنعت فرش توزیع می‌شود.
داوری با تأکید بر سه مؤلفه، یعنی طراحی خاص و استثنایی، کیفیت فرش، و در نهایت مهارت در بافت، صورت گرفته است که این ویژگی‌ها را رئیس تیم داوری، آقای مایکل مانداپاتی، مدنظر قرار داده است. تمرکز تیم داوری نیز، با توجه به شعار امسال دموتکس که «ساختن و ارتباط» بود، بر قدرت ارتباط آثار با مخاطب به عنوان سرچشمه خلاقیت بود.
در ادامه، دلایلی را بیان خواهم کرد که نشان می‌دهد نمایشگاه در بخش گزینش آثار به اهداف خود نرسیده است و نیل به برخی اهداف هم محل تردید است.
تصویر 1: مجموع هشت اثر برگزیده در هشت دسته‌بندی متفاوت در نمایشگاه دموتکس، 2019
با توجه به مبنا قرارگرفتن سه مؤلفه روش‌های تولید، قیمت‌ها و روش‌های طراحی در ایجاد دسته‌بندی‌های مذکور، به نظر می‌رسد این دسته‌بندی‌ها با دقت و به درستی صورت نگرفته باشد؛ چراکه در این صورت دلیلی منطقی برای وجود دو دسته «بهترین هماهنگی با دکوراسیون داخلی» و «بهترین تبلیغ در هماهنگی با محیط» وجود ندارد. چون اینها هیچ ارتباطی با این سه مؤلفه ندارند.
دسته‌بندی‌های هشت‌گانه نیز به درستی صورت نگرفته است؛ چراکه نام نیمی از آنها اشتراکات معنایی واضحی دارد. مثلاً «طراحی مدرن» و «طراحی لوکس مدرن»، که در نتیجه باعث شباهت بیش از اندازه آثار انتخابی در این دو دسته شده است. بنابراین، همان‌طور که در تصاویر دیده می‌شود، از نظر ظاهر و تیپ‌شناسی و شباهت آثار به یکدیگر، آثار برگزیده را به جای هشت دسته، باید در سه دسته کلی «طراحی مدرن»، «طراحی اصیل و کلاسیک» و «بهترین هماهنگی با محیط اطراف» قرارداد. آثار برگزیده در دسته‌های «بهترین طرح استودیویی هنرمند»، «بهترین طرح مدرن»، «بهترین طراحی لوکس مدرن»، «بهترین طراحی گلیم» و «بهترین مجموعه» بسیار به هم شبیه‌اند و اگر عناوین، در نظر گرفته نشوند بیننده نمی‌تواند تفاوت آشکاری بین این آثار برگزیده ببیند. بنابراین، این نخستین ایراد فاحشی است که به نوع دسته‌بندی آثار می‌توان گرفت. هیئت داوران می‌توانست کلیه این چهار دسته را تحت عنوان «طراحی مدرن» قرار دهد یا اینکه برای ایجاد تنوع و تفاوت بیشتر، مبناهای دیگری برای دسته‌بندی قرار می‌داد. البته واضح است که از نظر نوع و تکنیک بافت باید بین این آثار تفاوت قائل شد، اما همان‌طور که در ابتدا ذکر شد، قضاوت نگارنده صرفاً بر اساس طرح و نقش صورت گرفته است نه مؤلفه‌های مذکور.
دسته دوم را باید، همان‌طور که هیئت داوران در نظر گرفته، طرح‌های اصیل در نظر گرفت. البته در نمایشگاه امسال، با توجه به عنوان ذکر شده، بیشتر، طرح‌های ملهم از طرح‌های اصیل و کلاسیک مد نظر بوده است تا خود طرح‌های اصیل و کلاسیک. به نظر می‌رسد با توجه به اینکه بسیاری از فرش‌های منطقه خاورمیانه و آسیای مرکزی، و برخی مناطق آفریقا و آمریکا و شرق آسیا از نوع اصیل و کلاسیک هستند، باید چنین دسته‌بندی‌ای در انتخاب آثار گنجانده شود. از نظر تیپ‌شناسی، نمونه برگزیده این دسته، به‌درستی و به وضوح، با دسته اول تفاوت دارد که منطقی به نظر می‌رسد اما کافی نیست؛ چراکه تنوع و گستردگی قالی‌های کلاسیک و اصیل بسیار است و نمی‌توان فقط به انتخاب یکی بسنده کرد. حداقل باید در دو دسته طرح‌های منحنی و شهری و همین‌طور طرح‌های شکسته روستایی و عشایری نمونه‌هایی را برگزید و سپس به دسته طرح «ملهم از سنتی و اصیل» رسید که در نمایشگاه 2019 مطرح شده است.
در ترکیب داوران نیز، متأسفانه، به جز رئیس هیئت داوران، از هویت و تخصص سایر افراد مجموعه داوری اطلاعاتی بیان نشده است. به نظر می‌رسد کلیت تیم داوری را گرافیست‌ها، متخصصان تبلیغات و هنرمندان مدرن تشکیل می‌داده‌اند و از متخصصان فرش کمتر استفاده شده است؛ چراکه در آثار برگزیده به وضوح می‌توان چنین ذهنیت و سلیقه‌ی مدرنی را، که معمولاً این افراد دارند، مشاهده کرد. بهتر بود در هر دسته‌بندی با توجه به معیارهای اصلی گزینش آثار، از متخصصان همان دسته استفاده شود؛ مثلاً در دسته سنتی از متخصصان فرش‌های کلاسیک و مجموعه‌داران خبره می‌توان استفاده کرد و در دسته مدرن از هنرمندان مدرن، نقاشان و حتی معماران، نه اینکه همه داوران درباره آثار تمامی دسته‌ها اظهار نظر کنند.
در نهایت، به نظر می‌رسد شعار نمایشگاه که «ساختن و ارتباط» بوده، چندان محقق نشده است. به‌خصوص مشخص نیست دقیقاً منظور از «ارتباط» چه نوع ارتباطی با مخاطب است. آیا منظور ارتباط مدرن است؟ یا ارتباط به معنای تأثیر بر ذهن مخاطب به هر روشی؟ ظاهر آثار برگزیده نشان می‌دهد بیشتر، ارتباط مدرن مد نظر بوده است که در این صورت چندان درست به نظر نمی‌رسد و باقی طیف‌ها و سلیقه‌هادر نظر گرفته نشده است.
در انتها باید امیدوار بود در سال‌های آینده دقت و حساسیت بیشتری در نحوه انتخاب و داوری آثار و مبنای دسته‌بندی گروه‌های مد نظر صورت پذیرد تا همچنان نام و اعتبار نمایشگاه دموتکس، به عنوان بزرگ‌ترین و حرفه‌ای‌ترین رویداد دنیا در زمینه انواع کفپوش و زیرانداز، در جایگاه خود باقی بماند.
