وي در سال 1316 خورشيدي در تهران متولد شد. در خارج از کشور او را با نام شارل حسين زنده‌رودي مي‌شناسند. وي از بنيان‌گذاران مکتب سقاخانه و پيش‌گامان شيوة نقاشي خط در ايران است و با استفاده از نمادهاي هنر سنتي ايران و همچنين خوش‌نويسي، روشي تازه در هنرهاي تجسمي ايران به وجود آورد.
حسين زنده‌رودي درباره انتساب خود به سقاخانه و ريشه الهامش مي‌گويد:
براي اينکه روشن شود بگويم که بنيان‌گذار اين مکتب من بودم … اما مي‌خواهم با اين قضيه مخالفت کنم. بدين‌ترتيب که، يک مکتب وقتي به وجود مي‌آيد که عده‌اي در يک زمينه و حالت خاص قرار بگيرند و هر کدام جست‌وجوهاي جداگانه‌اي در جهان‌هاي مختلفي بکنند و اين زمينه را قوت دهند و آن را تبديل به مکتب کنند. اما، اينجا درست برعکس است! کسي شروع مي‌کند و بقيه دنباله‌رو هستند … بله، فقط اسمي گذاشته‌اند و هر کس يک چشم و ابروي قاجاري کشيده و چند خطي هم زير آن نوشته است، خود را نقاش سبک سقاخانه دانسته است. اينها با اين کار عده‌اي از جوان‌ها را از بين برده‌اند. وقتي جوان‌ها مي‌بينند که چنين چيزهايي هست و عده‌اي در برابرش بَه‌بَه و چَه‌چَه مي‌کنند، حس جست‌وجوگري خود را از دست مي‌دهند … اين را بگويم که من بيشتر بر هنر اسلامي تکيه دارم نه هنر ايراني … من مرتب به کشورهاي اسلامي سفر مي‌کنم، نه‌تنها ايران بلکه مثلاً به مراکش يا قاهره مي‌روم و، در ضمن، در تمام نمايشگاه‌هاي هنر اسلامي هم شرکت مي‌کنم؛ مثلاً، اخيراً در استراسبورگ نمايشگاهي از هنر اسلامي برپا بود و من تنها هنرمند مدرنيست آنجا بودم و خيلي خوشحال شدم که مثلاً کار من در کنار خط حضرت علي (ع) به نمايش درآمده بود.
زنده‌رودي در سال 1335 با وجود مخالفت‌هاي خانوادة مذهبي‌اش وارد هنرستان هنرهاي زيباي تهران شد. اولين اثر نقاشي خود را در طول دوران تحصيل در هنرستان پديد آورد. در بيست‌ودو سالگي به پاريس رفت و در بي ينالِ 1961 پاريس برنده جايزه شد و بورس تحصيلي به او تعلق گرفت. سپس در رشته هنر تحصيل کرد. زنده‌رودي از ابتدا نقاشي‌هايش را با اعداد و حروف و تکرار آنها خلق کرد. در آثار وي به چهار عنصر آب، خاک، باد، و آتش توجه شده است. هنرشناس فرانسوي (ژانکلود کاربر) معتقد است گام‌نهادن در آثار زنده‌رودي به معناي ترک اشکال و محيطي است که به طور معمول در آن زندگي مي‌کنيم.
زنده‌رودي پس از گذراندن دانشکده و نمايش آثارش در آتليه کبود، در سال 1338 نمايشگاهي در پاريس تشکيل مي‌دهد و از 1340 در آنجا مقيم مي‌شود. گهگاه نمايشگاهي از آثارش را در نگارخانه‌هاي تهران نيز ترتيب مي‌دهد. اگرچه پيش از زنده‌رودي، گروهي از نقاشان با خط و خوش‌نويسي بازي‌هايي کرده و از آن به صورت‌هايي در تابلوهاي خود بهره جسته بودند، اما زنده‌رودي نخستين کسي است که به شکلي جدي از موتيف خط براي ايجاد ترکيب‌بندي‌هاي ريتميک در نقاشي نو بهره جست. او هوشمندانه ظرفيت پلاستيک خط نسخ و نستعليق را شناخت. با ديدن آثاري که هنرمندان خط و نشانه‌پردازان چيني و ژاپني و کشورهاي عربي در زمينه نقاشي خط آزموده بودند، با نگاهي ديگر به سنت هنر تزئيني‌مان در تذهيب و سرلوحه کتاب‌ها، سياه‌مشق‌ها، دعانوشته‌ها، اوراد، طلسم‌هاي چاپي، خطوط کتيبه، کاشي و نقوش تصويري اسطرلاب‌ها بر آن شد از اين مايه و جوهره در نقاشي خود سود بجويد. وي، برخلاف خوش‌نويساني که بعدها به اين موج پيوستند، معتقد نبود که خوش‌نويسي و خط‌نويسي هنر است و صرف بازي با ترکيب آن، به خلق تابلوي نقاشي مي‌انجامد، بلکه از خط فارسي (در واقع حروف عربي) در ترکيب‌بندي نقاشي خود استفاده مي‌کرد.
وي به سفارش ناشري فرانسوي، که ترجمه فرانسوي قرآن را منتشر مي‌کرد، اين کتاب آسماني را مصور کرد. دو سال بر سر اين کار همت گماشت و شصت‌وچهار طرح تهيه شد، که در آن هنرمند گوشه‌چشمي به سرلوحه و تذهيب نسخ خطي قرآن داشت. چاپ اين آثار، که به صورت سري‌گرافي چاپ مي‌شد، هشت سال طول کشيد و بيش از چهل‌ودو طرح آن چاپ نشد.
او بي‌ترديد از مهم‌ترين شخصيت‌‌هاي مکتب سقاخانه محسوب مي‌شود، هرچند در مصاحبه با دوهفته‌نامه تنديس چنين نسبتي با اين مکتب را نفي مي‌کند و سقاخانه را مترادفي با نام خودش مي‌داند. حسين زنده‌رودي در سال 1351 قرآني نفيس را با طرح‌هاي رنگي به همت انتشارات «کلوب کتاب» در پاريس منتشر کرد که جايزه «زيباترين کتاب در سال جهاني کتاب» از طرف يونسکو به آن تعلق گرفت. آثار زنده‌رودي در موزه‌هاي متعددي نگه‌داري مي‌شود. سه دهه پس از انقلاب، نگارخانه هما نخستين بار آثار اين هنرمند را در کلکسيون‌هاي مختلفي در معرض ديد علاقه‌مندان قرار داد. از جمله اين دوره‌ها مي‌شود به نمايش سري مهرهاي زنده‌رودي در اين نگارخانه در همکاري با فريدون آوا اشاره کرد. موزة بريتانيا در ارديبهشت 1392 بزرگ‌داشتي به احترام اين هنرمند و با سخنراني ونيا پورتر برگزار کرد.
آثار او در بسياري از موزه‌هاي جهان وجود دارد، از جمله موزه هنرهاي معاصر تهران، موزه هنرهاي معاصر شهرداري پاريس، مرکز ملي هنرهاي معاصر پاريس، موزه هنر مدرن نيويورک و …
از جمله جوايز متعددي که حسين زنده‌رودي دريافت کرده عبارت است: جايزه انجمن ايران و امريکا- تهران؛ جايزه اول نمايشگاه دوساله پاريس؛ جايزه نمايشگاه دوساله ونيز؛ نشان افتخار مرکز بين‌المللي تحقيقات زيبايي‌شناسي تورين- ايتاليا؛ انتخاب به عنوان يکي از ده هنرمند زنده معاصر در منتخب نقد، منتشرشده به همت نشريه فرانسوي شناخت هنر و … .
